Këtë herë, bondet e përbashkëta mund të krijojnë me të vërtetë një Europë më të bashkuar.
Me Donald Trumpin që po shkakton riformatimin më të madh të peizazhit të sigurisë europiane që nga Lufta e Dytë Botërore, emetimi i borxhit mund të mos duket si çështja më urgjente, por mbështetësit e një Bashkimi Europian më të integruar besojnë se bondet për riarmatim janë thelbësore për të realizuar ëndrrat e tyre federale.
Këmbëngulja e Trump-it se Europa do të duhet të marrë përgjegjësinë për sigurinë e vet rajonale — dhe të ofrojë garanci sigurie për Ukrainën kundër Rusisë — po e detyron BE-në të mbledhë shpejt para për investime ushtarake.
Vetëm gjashtë javë pas inaugurimit të presidentit amerikan, Komisioni Europian njoftoi një plan për të mbledhur 150 miliardë euro borxh të përbashkët për të financuar blerjet e armëve europiane. Është një shumë e madhe për obligacionet në nivel të BE-së, duke tejkaluar të gjithë buxhetin ushtarak të parashikuar të Rusisë për vitin 2025.
Borxhi do të diskutohet në samitin e së enjtes të liderëve të BE-së në Bruksel, por askush nuk po refuzon hapur. Në të kaluarën, vende të kursyera si Holanda kanë kundërshtuar huamarrjen e përbashkët, por mbështetja e Gjermanisë ka ndryshuar dinamikën e bisedës. Tani BE-ja është e bashkuar në nevojën për të shpenzuar shumë për armë.
Për mbështetësit e një BE-je më të fortë, emetimi i borxhit të përbashkët i afron më pranë momentit të tyre të shumëdëshiruar “Hamiltonian” — një referencë për përpjekjet e Sekretarit të parë të Thesarit të SHBA-ve, Alexander Hamilton, i cili ndihmoi në unifikimin e SHBA-së duke konsoliduar borxhet e shteteve të veçanta në obligacione federale në vitin 1790.
Kjo nuk është hera e parë që BE-ja po ngre borxh të përbashkët. Gjatë pandemisë së Covid-19 pati një investim masiv për të mbështetur ekonominë e dobësuar të Europës. Por ai marrëveshje u arrit me shumë vështirësi për gati pesë muaj.
Pandemia u pa gjithashtu si një emergjencë e njëhershme. Nevoja për riarmatim është një riformatim afatgjatë i asaj që përfaqëson Europa, dhe 150 miliardë eurot ka të ngjarë të jenë vetëm hapi i parë.
Kur njoftoi planin për borxhin e përbashkët, Presidentja e Komisionit, Ursula von der Leyen, tha se përgjigja nga kryeqytetet europiane ndaj “një epoke të riarmatimit” kishte qenë “po aq e fuqishme sa edhe e qartë.”
“Pyetja e vërtetë para nesh është nëse Europa është e përgatitur të veprojë aq vendosmërisht sa kërkon situata. Dhe nëse Europa është gati dhe e aftë të veprojë me shpejtësinë dhe ambicien e nevojshme,” tha ajo në një fjalim. “Ky është një moment për Europën. Dhe ne jemi gati të ngrihemi në nivelin e duhur.”
Emetimi i bondeve do t’i mundësojë Komisionit t’u japë hua para vendeve anëtare për të blerë armë, të cilat kryeqytetet do t’i kthejnë më pas Brukselit.
Në të njëjtën kohë, një ndryshim politik në ekonominë më të madhe të bllokut, Gjermaninë, ka bërë që ky vend tradicionalisht i kursyer të ndryshojë më në fund qëndrimin e tij ndaj borxhit për të financuar modernizimin e ushtrisë së tij të dobët. Kjo sugjeron gjithashtu një hapje të re gjermane për të financuar investime në një shkallë europiane.
Lexo më tej: Trondit Gjermania: 500 miliardë euro për ushtrinë
Marrë së bashku, këto janë ndryshime që do të jenë të vështira për t’u kthyer pas, edhe nëse rikthehet paqja.
“Duke pasur parasysh kërcënimet ndaj lirisë dhe paqes sonë në kontinent, ‘çfarëdo që të duhet’ tani duhet të vlejë edhe për mbrojtjen tonë,” tha këtë muaj kancelari i ardhshëm i Gjermanisë, Friedrich Merz, duke e përsëritur thirrjen e mëparshme të ish-Presidentit të Bankës Qendrore Europiane, Mario Draghi, gjatë krizës së borxhit në eurozonë.
“Ajo që ndodhi në Gjermani është një ndryshim i madh,” tha Florian Schuster-Johnson nga Dezernat Zukunft, një institut i pavarur studimesh ekonomike në Berlin. “Dhe ky ndryshim do të jetë gjithashtu shumë, shumë i rëndësishëm për politikën europiane.”
Krijesat e luftës
Guntram Wolff, studiues i lartë në Bruegel, tha se ky hap i BE-së mund të rezultojë po aq themelor sa “momenti Hamiltonian” që përshpejtoi transformimin e SHBA-së nga një konfederatë e lirshme në një shtet-komb me fuqi të centralizuara shpenzimi.
“Nëse kjo ndodh — më shumë integrim ushtarak së bashku me më shumë financim të përbashkët — atëherë ne jemi me të vërtetë në krijimin e një BE-je krejtësisht të re,” tha ai. “Ky është një moment vërtet i madh Hamiltonian.”
Ndërlidhja e financave me luftën ka një histori të gjatë. Armët janë të kushtueshme dhe qeveritë kërkojnë mënyra të reja për të mbledhur fonde në kohë lufte. Këto inovacione shpesh mbeten edhe pasi emergjenca ka kaluar.
Një bashkim gjithnjë e më i ngushtë
Diçka e ngjashme po ndodh tani në nivel europian, thonë analistët. Zhvendosja drejt mbrojtjes përmes financimit të mundshëm të madh të borxhit duket “si një kthim në mënyrën se si njerëzit e shihnin këtë në shekujt XVIII dhe XIX,” tha Harold James, historian ekonomik në Universitetin Princeton.
“Lufta në Ukrainë ka detyruar gjithashtu politikëbërësit europianë të shqyrtojnë rregullime të mëdha fiskale që më parë ishin të paimagjinueshme — dhe që prej kohësh shiheshin si hapi i parë drejt një unioni më të thellë.”
Lehtësimi i Gjermanisë për kufirin e borxhit për ushtrinë është, në pamje të parë, një vendim thjesht kombëtar — që do të votohet të martën në dhomën e ulët të parlamentit të saj. Por braktisja e tabu-së kombëtare mbi borxhin tregon një zbutje të qëndrimit të saj konservator fiskal në nivel europian.
“Në një moment një vend që më parë thoshte se duhet të balancojmë buxhetin dhe nuk duhet të lejojmë rritjen e borxhit, madje as për të financuar investime, kthehet 180 gradë,” tha ekonomisti belg Paul De Grauwe. “Do ta ndryshosh mendjen kur dikush të vendos një armë në kokë.”
Ndryshimet e fundit mund të përfaqësojnë një kthesë të rëndësishme pas viteve të debateve.
Hapi tjetër do të jetë një sfidë tjetër. Deri më tani, huamarrja e Komisionit është financuar në mënyrë indirekte nga buxheti i BE-së, por kjo ka kufizime serioze. Për të mbledhur më shumë para, Komisioni do të duhet të gjejë mënyra për të rritur taksat. Më pas, ai do të mund të emetojë obligacione në treg, të mbështetura nga taksapaguesit, ashtu siç bën një shtet sovran.
Vendosja e taksave do të jetë e ndërlikuar, sepse taksimi në BE kërkon miratim unanim. Në të kaluarën, kjo ka qenë e pamundur për kryeqytetet që ruajnë xhelozisht atë që e shohin si një kompetencë kombëtare. Edhe në një kontekst lufte, mbetet një sfidë e vështirë për sa kohë që liderë skeptikë ndaj Ukrainës dhe BE-së, si Viktor Orbán i Hungarisë, kanë një vend në Këshill.
Waltraud Schelkle nga Instituti Universitar Europian në Firence tha se diçka duhet të ndryshojë: “Nuk është e besueshme në tregjet e bondeve të marrësh një trilion borxh me një buxhet që është saktësisht aq … një kapacitet për të taksuar do të duhet të krijohet në nivelin e BE-së.”
Marco Buti, i cili shërbeu si shef kabineti i ish-Komisionerit të Ekonomisë Paolo Gentiloni, pa paralele me fondin e rimëkëmbjes nga koronavirusi i BE-së.
Në vitin 2020, Komisioni gjithashtu lehtësoi rregullat fiskale për t’u mundësuar vendeve anëtare të parandalonin kolapsin ekonomik si pasojë e bllokimeve. Hapi tjetër ishte një fond prej 100 miliardë eurosh për mbrojtjen e punësimit — të cilin ai e sheh si ekuivalent me fondin e mbrojtjes prej 150 miliardë eurosh të sapo shpallur. Hapi përfundimtar ishte fondi masiv i rimëkëmbjes prej 800 miliardë eurosh, i cili ende nuk ka një ekuivalent.
“Hapi tjetër duhet të jetë huamarrja e përbashkët — por jo për transferime kombëtare. Përkundrazi, ajo duhet të jetë për financimin e projekteve transnacionale në nivel europian në mbrojtje,” tha ai.
“Ideja e politikave të BE-së të financuara përmes borxhit tani është e pranueshme politikisht,” tha Iain Begg nga Instituti Europian i London School of Economics. “Pasi xhini të dalë nga shishja, është shumë e vështirë ta fusësh përsëri brenda.”
Politico, përshtati në shqip
