Nga Sebi Alla
Legalizimi i banesave informale, një premtim po aq i vjetër sa vetë ndërtimet pa leje në vendin tonë, vijon të mbetet peng për interesa politike. Të dhënat zyrtare të siguruara nga Faktoje.al, që nga nisja e procesit të legalizimeve në vitin 2006 dhe deri më tani, tregojnë se legalizimet u përdorën si mjet i rëndësishëm për mbështetje politike, sidomos në fushata zgjedhore, qendrore dhe lokale. Partia Socialiste dhe Partia Demokratike (por edhe LSI kur ishte në pushtet), e kanë përdorur procesin e pajisjes me dokumentacion pronësie të banesave informale jo vetëm si premtim elektoral, por edhe mënyrë për të siguruar vota, duke lëshuar dorën në dhënien e lejeve të legalizimit kryesisht katër muajt e fundit të datës së zgjedhjeve.
Eksperti i çështjeve zgjedhore, njëkohësisht edhe drejtues i organizatës së monitorimit të zgjedhjeve KRIIK Albania, Premto Gogo, në një reagim për Faktoje sugjeron se ky fenomen është i përhapur përgjatë fushatave duke “drejtuar apo detyruar votën qytetare” drejt subjektit në pushtet. “Për fat të keq, fenomeni në rritje i shpërdorimit të burimeve publike dhe i veprimtarisë shtetërore për të krijuar avantazh elektoral në favor të një partie politike e ka përdorur dhe e përdor procesin e legalizimit si ndër praktikat kryesore për të orientuar, drejtuar apo edhe detyruar votën e qytetarëve”, thotë Gogo.
Ndërsa zgjedhjet afrojnë, drejtues të pushtetit qendror dhe atij lokal, kanë shkelur haptas Kodin Elektoral, i cili ndalon reklamimin, publikimin dhe dhënien fizike të dokumenteve të pronësisë përgjatë fushatave elektorale.
Për 34 vite, shumë nga banorët e Dhërmiut nuk kishin mundur të siguronin certifikatë pronësie të banesës dhe truallit, por u desh një fushatë e ethshme zgjedhjesh lokale (për të rimarrë drejtimin PS) që të merrnin nga duart e kryeministrit dokumentin e mbajtur “peng” për tre dekada
“Rritja e dhënies së lejeve të legalizimit pikërisht në vitet zgjedhore është fakti më kokëfortë i cili vërteton në shifra më së miri këtë fenomen, ndërsa pranohet tashmë gjerësisht bërja praktikë e përdorimit të këtij procesi edhe për përfitime elektorale prej të gjitha forcave politike që kanë emëruar apo drejtuar organet shtetërore kompetente për administrimin e procesin e legalizimit në tërë këto vite”, thotë kreu i KRIIK Albania, Premto Gogo.
Vitet zgjedhore, legalizime dhe vota
Pas procesit të vetdeklarimit dhe monitorimit në terren të objekteve pa leje që kanë aplikuar për legalizim, rezulton se rreth 94 mijë objekte ose 29% e totalit të aplikimeve janë klasifikuar të palegalizueshme, por fati i tyre mbetet ende i paqartë, pasi në periudha të ndryshme janë dhënë dokumente pronësie për një pjesë objektesh, ndonëse janë në “hartën e kuqe”, si të përjashtuara nga legalizimi.
Një pjesë e objekteve rezultuan se ishin ndërtuar në zonat bregdetare pranë brezit ranor, ndërsa të tjerë buzë lumenjve, pranë kolektorëve, hidrovorëve ose në zona të përcaktuara për vepra publike për të cilët ekzistonin plane urbanistike të miratuara, para se të ngriheshin objektet informale. Këto janë të dhënat zyrtare dhe të vetmet që janë servirur nga ASHK.
Burime nga ASHK konfirmuan për Faktoje se edhe sot (2025) shifrat vërtiten sa më sipër pa ndonjë ndryshim të konsiderueshëm në numër
Ndonëse procesi i legalizimeve paraqet kompleksitet në hartimin, dokumentimit dhe më pas legalizimin, politika e ka shfrytëzuar këtë fenomen për të përfituar vota. Faktet po i mbështesim në të dhënat zyrtare.
(Shënim: Në tabelë shifrat e legalizimeve sipas viteve, me ngjyra te theksuara vitet elektorale)
Statistikat
Legalizimet dhe Berisha
Legalizimet dhe Rama
Pas ndryshimeve politike, në pushtet vjen e majta me kryeministër Edi Rama dhe një nga premtimet kryesore të fushatës elektorale ishte legalizimi falas i banesave. Pas këtij premtimi, rezultoi se falas ishte vetëm hartimi i pjesës së dokumentacionit, ndërsa qytetarët paguan për truallin dhe objektin e ngritur me vlera të ndryshme nga një qark në një tjetër, ndërsa legalizim të plotë falas të objekteve përfituan qytetarët që e kishin ndërtuar banesat në pronën e tyre dhe për këtë dispononin dokumentacion si truall, ose tokë arë.
Shifrat
Ndërkohë, në vitin 2017, vit që korrespondon me zgjedhjet e përgjithshme Parlamentare lëshohen 26 451 leje legalizimesh. Në vitin 2018 sërish ka një rritje me 30 151 leje të dhëna. Përjashtim dhe duket se ka arsye është viti 2019. Në këtë vit jepen vetëm 12 018 leje legalizimi në të gjithë vendin. Edhe pse vit elektoral, pasi në qershor u zhvilluan zgjedhjet lokale, numri i lejeve të legalizimit është shumë i ulët. Fakt është që mazhoranca e kishte të siguruar fitoren, pasi opozita bojkotoi zgjedhjet dhe të 61 bashkitë e vendit u fituan nga mazhoranca, duke i kthyer zgjedhjet në një formalitet zyrtar.
ASHK
Megjithatë nga ASHK, në raportin për indikatorët historik, ka një tjetër shpjegim për uljen drastike të lejeve të dhëna në vitin 2019. “Rënia e theksuar e numrit të legalizimeve në vitin 2019, erdhi si pasojë e miratimit në janar të atij viti të një ndryshimi në Ligjin e taksave vendore, që kushtëzonte legalizimin me pagesën paraprake të taksës së ndikimit në infrastrukturë”, thuhet në reagim.
Në vitin 2020, jepen 20991 leje. Një vit më vonë, e cila përkon me zgjedhjet e përgjithshme Parlamentare, në vend lëshohen 25088 leje legalizimi. Kurba bie ndjeshëm një vit pas zgjedhjeve. Për periudhën 2022 nga Agjencia Shtetërore e Kadastrës jepen 18 872 leje legalizimi. Ky trend vjen në ulje edhe në vitin 2023 me 10 132 leje legalizimi, ndërsa në vitin 2024 janë dhënë 10791, por pjesa më e madhe e tyre në tre muajt e fundit të vitit 2024.
Krim pa ndëshkim
Ligji përcakton qartë se çdo nëpunës i shtetit në ushtrimin e detyrës së tij duhet të jetë i paanshëm dhe të zbatojë me korrektësi, në germë e frymë, vetëm ligjin. Keqpërdorimi i funksionit shtetëror duke e përdorur pozicionin dhe veprimtarinë shtetërore për qëllime apo favorizime të një subjekti politik apo elektoral është një shkelje e qartë e ligjit, jo vetëm zgjedhor por edhe atij penal. “Në rastin e çertifikatave të pronësisë apo të lejeve të legalizimit, ligji ndalon rreptësisht zyrtarin që në ushtrimin e detyrës së tij për t’i ofruar shërbimin që i takon qytetarit t’i bëjë qoftë edhe një kërkesë në kundërshtim me vullnetin e tij për të marrë pjesë në veprimtarinë zgjedhore të një subjekti zgjedhor, të marrë ose jo pjesë në zgjedhje, të mbështesë ose jo një parti politike ose një kandidat në zgjedhje apo që të votojnë në një mënyrë caktuar. Kjo shkelje adresohet nga ligji penal (neni 328/a i Kodit Penal), i cili parashikon dënim me burg për shkelësin nga një deri në tre vjet”, thotë eksperti i çështjeve zgjedhore, Premto Gogo.
Sipas tij, pranohet që ka raste kur ky shërbim jepet duke e favorizuar qytetarin në ndonjë formë që është në kundërshtim me ligjin. Kjo në këmbim të angazhimit të qytetarit për dhënien e firmës për paraqitjen e një kandidati në zgjedhje, për të votuar në një mënyrë të caktuar, ose për t’u angazhuar në veprimtari të paligjshme në mbështetjen e një kandidati ose partie politike. (korrupsioni pasiv në zgjedhje për të cilën parashikohet dënimi me burg nga një deri në pesë vjet për shkelësin).
“Ky rast është i vështirë që të faktohet e të denoncohet më pas drejt organeve të përkatëse të drejtësisë, pasi ligji penal në një marrëdhënie të tillë ka pasoja ligjore për të dy palët, qoftë ndaj zyrtarit, qoftë ndaj qytetarit. Pikërisht ky rast i veçantë ku ligji shkelet nga të dyja palët, paraqitet qëllimisht në mënyrë të gabuar sikur është përmbajtja e ligjit edhe në rastin e parë, kur qytetarit i takon marrja në mënyrë të rregullt dhe korrekte e lejes së legalizimit dhe çertifikatës së pronësisë, ndërkohë që nuk është kështu”, pohon Gogo.
Kodi Zgjedhor
“Ajo që ndalohet gjatë kësaj periudhe lidhur me këtë proces është dhënia e këtyre çertifikatave ndaj qytetarëve në veprimtari publike, çka do të thotë në një veprimtari ku janë ftuar edhe qytetarë ose zyrtarë të tjerë, media, etj. Konsiderohet veprimtari publike që nuk lejohet, edhe rasti kur marrja e çertifikatës së pronësisë së qytetarit bëhet personalisht, por aktiviteti dokumentohet vizivisht me foto ose video dhe shpërndahet në media apo në rrjetet sociale, duke pasur kështu si qëllim informimin e publikut rreth saj”, thotë Gogo.
Shkelja
Zonat më problematike
“Me ndalimin që parashikon Kodi Zgjedhor bëhet i mundur sigurimi i parimit të barazisë në zgjedhje, për të mos i dhënë asnjë përfitim dhe avantazh forcës politike që është në pushtet, apo forcës politike të cilit i përket titullari i institucionit. Në këtë mënyrë tërë avantazhet e mundshme të krijuara në perceptimin publik, lidhur me punën e bërë e që rezulton në përfitimin e marrjes së çertifikatës së pronësisë, lidhen vetëm e vetëm me institucionin shtetëror dhe detyrimin ai ka për t’i shërbyer qytetarit, me korrektësi e shpejtësi sipas procedurave të ligjit”, thotë Gogo.
KQZ
Këto çështje janë referuar si shkelje të Kodit Zgjedhor, por edhe në zbatimin e tij dhe masat administrative që duhet të merren nga KQZ dhe KAS praktika ka treguar se lindi një përplasje mes institucioneve të administrimit zgjedhor.
KAS
Sipas Kodit Zgjedhor, KAS është organi kompetent për shqyrtimin e ankimimeve administrative dhe për vendosjen e sanksioneve për shkelje të ligjit zgjedhor. “Mungesa e ndërveprimit efektiv midis tre organeve Drejtuese në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, pra midis Komisionerit Shtetëror të Zgjedhjeve, Komisionit Rregullator dhe Komisionit të Ankimimeve dhe Sanksioneve, ka bërë që të rriten akoma më shumë divergjencat dhe të kuptuarit e ndryshëm të kuadrit ligjor, duke ndikuar rrjedhimisht në një ligjzbatim të dobët, si dhe duke krijuar ngërçe të panevojshëm e precedentë vendimmarrjeje problematikë”, thekson kreu i KRIIK Albania.
Paqartësia
Proçes i pambyllur
Edhe pse procesi i legalizimeve ka 19 vite që ka nisur, mijëra qytetarë ende nuk janë pajisur me leje legalizimesh, ndërsa presin edhe fushatat zgjedhore që të përfitojnë dokumentacionet e pronësisë për banesat, trojet ose tokë arë, sepse koha dhe faktet kanë treguar se pikërisht në këtë periudhë ka një “lëshim dore”.
